Mikroplar nasıl yayılır ve bulaşırlar?
Solunum yolunda hastalık yapan mikropların başlıca üç bulaşma yolu vardır:
Doğrudan veya Dolaylı Temas Yoluyla Bulaşma
Hasta olan veya hastalığı taşıyan kişi ile el sıkışma, sarılma veya öpüşme ile olan bulaşmalara doğrudan temas ile bulaşma adı verilir. Hasta kişilerin temas ettiği bir eşyadan veya ortak kullanılan aletlerden (kapı kolu, bardak, çatal-kaşık, diş fırçası gibi) mikrop geçişi ise dolaylı temas yoluyla bulaşma olarak adlandırılır. Soğuk algınlığı ve nezleye yol açan birçok virüs, Pseudomonas ve Burkholderia gibi bakteriler bu yolla bulaşırlar.
Damlacık Yoluyla Bulaşma
Hasta kişinin konuşma, hapşırma, öksürme ve gülme gibi eylemleri yaparken mikropların çok küçük sıvı damlacıklar içinde yakın temastaki kişilere bulaşmasıdır. Grip ve boğmaca virüsleri bu şekilde bulaşırlar.
Hava Yoluyla Bulaşma
Solunum yolundan çıkan mikropların küçük toz parçacıkları üzerinde uzun süre yaşayarak, hava akımı ile nispeten uzak yerlere giderek hastalık bulaştırmasıdır. Bu yolla bulaşma tüberküloz, kızamık, suçiçeği ve aspergilloz gibi hastalıklarda görülmektedir.
Solunum yolunda enfeksiyon yapan başlıca üç mikrop tipi vardır: bakteriler, virüsler ve mantarlar. Toplumdaki her bireyde hastalık yapabilen mikropların yanı sıra, KF hastalığı olan kişilerde özellikle dikkat edilmesi gereken mikrop tipleri vardır (Staphylococcus, Pseudomonas, Burkholderia, Aspergillus gibi). Üst solunum yolu enfeksiyonları ve grip gibi yaygın görülen ve özellikle bahar ve kış aylarında salgın yapan hastalıklar KF’li bireylerde normalden daha ağır bir seyir gösterebilir. KF’li hastalarda hava yollarındaki koyu kıvamlı yapışkan balgam araya giren enfeksiyonlar ile daha da artar ve hastanın şikayetlerinin artmasına sebep olur. Mikroplar her yerde yaygın olarak bulunur ancak hastalık yapan mikroplar çoğunlukla insandan insana geçer. Hijyen tedbirleri alınırken bu durum özellikle akılda tutulmalıdır. Ortamda ve havada bulunan mikroplar da KF hastaları için belirli durumlarda risk oluşturabilir. Kullanılan eşyalar ve tıbbi aletler de enfeksiyonların yayılmasında kaynak olabilirler. KF’li hastalar için diğer KF’li hastalardan geçen mikroplar özellikle daha önemlidir. Pseudomonas ve Burkholderia gibi toplum için fazla risk oluşturmayan ancak KF hastalığında alt solunum yolunda yerleşen bakteriler hastadan hastaya geçiş göstererek hastalık seyrini olumsuz etkileyebilirler.
KF için önemli olan mikrop tipleri
Influenza (Grip)
Herkesi etkileyebilen bir virüstür. Yüksek ateş, kas ağrısı ve halsizlik yapar. KF’li hastalar diğer kişilere göre gribi daha ağır geçirebilirler ve özellikle alt solunum yolunun etkilenme ihtimali daha fazladır. Her yıl sonbahar başında uygulanan etkili ve güvenli bir aşısı vardır. 6 aylıktan büyük her KF hastası ve ailesi her sene grip aşısı olmalıdır.
Soğuk algınlığı yapan virüsler
Çoğunlukla üst solunum yolunu etkileyen hastalıklara neden olan virüslerdir ve nezle, boğaz ağrısı gibi şikayetlere yol açarlar. KF hastaları da herkes kadar risk altındadır. Bu hastalıkların aşısı yoktur.
Respiratuvar sinsitial virüs (RSV)
Bebeklerde ve küçük çocuklarda öksürük ve hırıltılı ağır solunum yolu enfeksiyonu yapabilen bir virüstür.
Staphylococcus aureus ve metisiline dirençli staphylococcus aureus (MRSA)
Çoğunlukla KF hastalarının akciğerlerine ilk yerleşen mikroptur. Antibiyotiklere dirençli tip olan MRSA’nın tedavisi zor olabilir. Sağlıklı kişilerin %30’unun burun delikleri ve derisinde bulunurlar. Bulaşma sağlıklı taşıyıcılardan el teması ile olur.
Pseudomonas aeruginosa
KF hastalarında zamanla en sık görülen ve akciğere yerleşerek tamamen ortadan kaldırılması çok zor olan bakteri tipidir. Bir yaşında hastaların %30’unun, 18 yaşında ise %80’inin akciğerlerinde bu mikrop vardır, bazen antibiyotiklere direnç gelişebilir. Pseudomonas suda yaşayan bir bakteridir ve enfekte olmuş su, tıbbi aletler ve hasta kişiler (özellikle KF hastaları) başlıca bulaşma kaynağıdır.
Burkholderia cepacia kompleksi
KF hastalığı olan bireylerden bulaşır ve solunum fonksiyon testlerinde hızla düşmeye yol açar. Hastaların %3-4 kadarında akciğerlerde bu mikrop bulunmaktadır. Toprakta ve bitkilerde yaşayan bir mikroorganizmadır.
Stenotrof omonas maltofilia ve Akromobakter ksilosoksidans
KF hastalarının balgamlarında üretilebilen mikroplardır.
Tüberküloz dışı mikobakteriler (NTM)
KF’li hastalarda solunum yolu enfeksiyonu yapabilen bir bakteri grubudur. Suda ve tıbbi aletlerde bulunabilir.
Aspergillus fumigatus
KF hastalarında alerjik bronkopulmoner asperjilloz (ABPA) adı verilen hastalığa yol açabilen bir mantar tipidir.
Ellerin uygun bir şekilde yıkanması, hastalık yapan mikropların yayılmasını engellemede en önemli yöntemdir. Hastalığın vereceği rahatsızlık ve ilave ilaç kullanımı düşünülürse, hastalığın bulaşmasını en baştan engellemek için hijyene dikkat etmek en akıllıca yaklaşımdır. Antiseptik sabunlar ve el temizleme jelleri el hijyeni için kullanılabilir. Ancak talimatlara uygun bir şekilde yapıldığı zaman, sabun ve su ile temizlik de oldukça etkilidir.
Hijyen
Önerilen el yıkama yöntemi
- Ellerinizi ılık su ile ıslatınız.
- Sabun ile iyice köpürtünüz (sıvı veya antibakteriyel sabunlar idealdir).
- Bileklere kadar ellerinizin ön ve arkasını, parmak aralarını iyice ovalayınız. Tırnak içlerini temizleyiniz. Bu işlem en az 15 saniye sürmelidir.
- Çeşmede ılık su ile ellerinizi durulayınız.
- Ellerinizi temiz bir havlu ile kurulayınız. Mümkün ise kağıt havlu kullanımı daha iyidir.
- Musluğu kağıt havlu ile kapatınız.
El temizliği için hijyen jelleri kullanılıyorsa, avuca alınan bir parça jel ile bütün eller, parmaklar ve tırnak araları en az 15 saniye ovularak temizlenir. Jel kendi kendine kuruyacaktır, ayrıca havlu kullanılmamalıdır. KF hastalığı olan diğer kişilerle temas çapraz enfeksiyon riski taşımaktadır. Pseudomonas aeruginosa gibi bazı mikroplar, kişiden kişiye kolaylıkla geçebilmekte ve hastalık seyrini olumsuz etkileyip akciğer kapasitesinde düşmeye yol açabilmektedir.
KF’li hastaların birbirlerine hastalık geçirmemeleri için bazı kurallara dikkat etmeleri gerekmektedir
- Öksürürken ve hapşırırken tek kullanımlık kağıt peçete ile ağız ve burnunuzu kapayınız.
- Öksürükle balgam çıkarırsanız, kağıt havlu ile bekletmeden çöpe atınız.
- El temizliğinde sıvı sabun ve kağıt havlu tercih ediniz.
- Balgamı kağıt peçeteye çıkarıp uygun bir çöp kutusuna atınız.
- El sıkışmaktan ve öpüşmekten kaçınınız.
- Kişisel aletleri ( diş fırçası, tabak, kaşık, bardak vb) ortak kullanmaktan kaçınınız.
- Kafe ve büfelerde ortak kullanılan sosları tercih etmeyiniz.
- Yatıya kaldığınız yerlerde odayı ortak kullanmaktan kaçınınız.
- Banyo ve duş öncesi 2-3 dakika soğuk suyu akıtarak ortamı temizleyiniz.
